اعتیاد همیشه خانه خراب کن بوده است به نحوی همیشه زندگی افراد را تحت تاثیر گذاشته است.اما در این دوره زمونه بسیاری از افراد معتاد به گوشی های همراهشان هستند به نحوی که نمی توانند برای لحظه ایی گوشی را از خودشان جدا کنند. این فقط برای کشور های آسیایی و اروپایی و امریکایی نیست بلکه برای کل افراد در جهان هست.

قطعا گوشی های هوشمند مانند هر وسیله دیگری اختراع شدند تا در اختیار انسان ها بوده و باعث سهولت در ارتباطات و انجام امور گردند. ولی به نظر میرسد به دلیل عدم آگاهی، استفاده افراطی از موبایل جایگزین استفاده مفید از این وسیله شده است و کم کم نحوه استفاده از این فناوری نوظهور به معضل مهمی بدل گشته است.

اعتیاد یا وابستگی؟

بدیهی است ظهور اینترنت، سبک زندگی و انجام امور روزمره را به کلی دگرگون ساخت و تاثیر بسیار زیادی بر انجام کارهای فردی و اجتماعی افراد داشته است. بعد از شیوع ویروس کرونا ضرورت انجام کارها برای حفظ فاصله اجتماعی از طریق فضای مجازی و اینترنت افزایش پیدا کرد و بسیاری از کارها با سرعت و سهولت بیشتری صورت می پذیرد.

ولی از طرف دیگر برگزاری کلاس های آنلاین و آموزش های مجازی خرید گوشی های هوشمند برای کودکان در سنین پایین را سبب گردید؛ به طوری که در حال حاضر به طور میانگین یک کودک در سن 10 سالگی صاحب نخستین گوشی هوشمند خود می شود که همین امر میزان استفاده نوجوانان و جوانان را افزایش داده و آنها مدت زمان زیادی از وقت خود را به صفحه نمایش خیره می شوند. این موضوع که نگرانی ها و دلواپسی های زیادی را برای خانواده ها به همراه داشته است، موضوع تحقیق دانشگاه های مختلفی از جمله دانشگاهی در کره جنوبی قرار گرفته و نتایج این تحقیقات نشان می دهد که احتمال بروز مشکلات ذهنی از جمله استرس و افسردگی در نوجوانانی که مدت زمان زیادی از وقت خود را صرف کار با این گجت ها می کنند؛ بسیار بیشتر از سایر نوجوانان است.

گوشی های هوشمند و نحوه استفاده از آن موضوع بسیار مهمی است که از جنبه های مختلف مورد توجه پژوهشگران بوده و جنبه های مختلف آن مانند استفاده بیش از حد گوشی های هوشمند بر روابط اجتماعی افراد و یا اثرات رفتاری استفاده افراطی از گوشی های هوشمند و ... مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. مثلا تیم پژوهشی شرکت iPass با استفاده از یک جامعه آماری 1700 نفر از کاربران موبایل در آمریکا و اروپا؛ ترجیحات و انتظارات کاربران موبایل در این مناطق با را با هدف بررسی عادات رفتاری، مورد بررسی قرار دادند.

نتایج این تحقیقات در خصوص اثرات رفتاری اعتیاد به استفاده از گوشی هوشمند بسیار قابل تامل می باشد. طبق آمارهای بدست آمده 72 درصد از کاربران تمایل داشتند در هنگام استفاده از سرویس بهداشتی به موبایل خود دسترسی داشته باشند و یک چهارم آنها در حین حمام کردن از گوشی هوشمند خود استفاده می کنند. 11 درصد این جامعه آماری بیان کردند که حتی در مراسم خاکسپاری و سوگواری نیز گوشی هوشمند خود را چک می کنند و 19 درصد آنها تمایل داشتند در زمان های تعامل و ارتباط حضوری با انسان های دیگر، به استفاده از گوشی هوشمند و اینترنت ادامه دهند.

در این بین 61 درصد از این افراد قطع دسترسی و ترک استفاده از اینترنت برایشان غیر ممکن بود و بیش از دو سوم انها در زمان دسترسی نداشتن به اینترنت؛ احساس استرس و عصبانیت می کنند، به طوری که برای حفظ ارتباط و دسترسی به اینترنت حاضرند قید فعالیت های اجتماعی دیگر خود را بزنند.

پیش از این نیز پژوهش های مشابه دیگری در خصوص احتمال کنار گذاشتن برخی رفتارهای اعتیاد گونه و لذت بخش مانند خوردن فست فودها، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر انجام شده است که نشان می دهد به ترتیب 42، 41، 33 و 31 افراد حاضر نبودند این عادت خود را ترک کنند. نکته قابل توجه این است که با یک مقایسه ساده احتمال کنار گذاشتن این رفتارهای مضر و اعتیاد گونه از احتمال کنار گذاشتن همیشگی گوشی های هوشمند بیشتر است.

نتایج پژوهش بر اعتیاد موبایلی 24 کشور

استفاده افراطی از نظر پژوهشگران و متخصصان این حوزه زنگ های خطر را به صدا در آورده که لزوم تحقیقات بیشتر در خصوص اعتیاد به گوشی های هوشمند را ضروری می سازد.

یکی از مهمترین و دقیق ترین این تحقیقات پژوهشی است که توسط دانشگاه مک گیل کانادا بین سال های 2020-2014 انجام شده ونتایج ان در ژورنال "Computers in Human Behavior" منتشر شده است. محققان برای اجرای این پروژه تحقیقاتی که بر روی حدود 34 هزار کاربر موبایل در 24 کشور دنیا انجام شده است؛ 81 پژوهشی که پیش تر بر اساس مقیاس اعتیاد به موبایل، میزان استفاده نوجوانان و جوانان از موبایل را بررسی کرده بودند، مد نظر قرار دادند.

بر اساس این پژوهش مقیاس اعتیاد به گوشی هوشمند بر اساس مقیاس اعتیاد به موبایل ( Smartphone Addiction Scale ) رده بندی شد. این مقیاس( SAS ) که میزان اختلالات در زندگی روزمره به دلیل استفاده از تلفن هوشمند را نشان می دهد، در حال حاضر پرکاربردترین معیار اعتیاد به گوشی های هوشمند است. شرکت کنندگان در این مطالعه که بیشتر آنها زن بودند ( حدود 60 درصد) با رنج سنی 15 تا 35 سال ( میانگین 8/28 سال ) از نظر از دست دادن کنترل و علایم گوشه گیری در اجتماع مورد بررسی قرار گرفتند که در نهایت چین با کسب امتیاز 36 درصد در صدر این فهرست قرار گرفت.

نتایج این پژوهش که در نوع خودش بسیار بی نظیر و قابل تامل است؛ نشان می دهد که کشورهای چین، عربستان سعودی و مالزی در رده های اول تا سوم جدول اعتیاد به استفاده از گوشی هوشمند قرار دارند و کشورهای در حال توسعه در عرصه دیجیتال در انتهای جدول قرار دارند. آنچه در این جدول بسیار شگفت انگیز است؛ جایگاه ششم کاربران ایرانی است که نشان از استفاده بی رویه و اعتیاد آور ایرانیان از موبایل است.

سال هاست که استفاده اعتیاد اور کاربران چینی از گوشی های هوشمند زبانزد همگان است، ولی بر اساس این جدول اعتیاد کاربران ایرانی نیز نرخ قابل توجهی داشته و نیازمند توجه می باشد. درست است که در سال های اخیر ضریب نفوذ اینترنت در کشور رشد محسوسی داشته و بخش های مختلف زندگی از جمله بانک ها، کارهای خدماتی، آموزشی و حتی بهداشت از طریق گوشی های هوشمند انجام می شود که همین امر وابستگی زندگی روزمره به این فناوری را بیش از پیش کرده است و درصد نفوذ ان به زندگی ایرانیان را به میزان قابل توجهی گسترش داده است. ولی این در حالی است که کشورهای پیشگام فناوری دیجیتال مانند سوئیس، فرانسه و آلمان در قعر این جدول قرار داشته و با وجود نفوذ بسیار زیاد این فناوری، نحوه استفاده از آن را در بین مردم مدیریت کرده اند.

شاید یکی از اصلی ترین علت اعتیاد جوانان ایرانی با وجود قیمت بسیار بالای گوشی های هوشمند در ایران، به محدود شدن بخش زیادی از سرگرمی های آنها به فضای مجازی و کم هزینه بودن وقت گذرانی در این فضا نسبت به انجام حضوری همان تعاملات باشد.

هرچند که بر اساس داده های بدست آمده وضعیت استفاده زیاد از گوشی های هوشمند در دنیا بسیار وخیم است و کشورهای پیشرفته ای مانند کانادا هم در رتبه هفتم این جدول قرار دارند که با توجه به نزدیکی این کشور به امریکا انتظار می رفت؛ امریکا هم در رده بعدی قرار گیرد که با کمال تعجب آمریکا در رده هجدهم جدول قرار گرفته است. در خصوص بروز چنین فاصله زیادی بین کاربران کانادایی و امریکایی، محققان معتقدند تفاوت های اجتماعی و فرهنگی و در دسترس بودن افراد از طریق فضای مجازی و اینترنت، علت اصلی اعتیاد کاربران کانادایی می باشد.

در هرصورت نتایج این تحقیقات و بررسی های بیشتر نشان می دهد که در صورت ادامه این روند تبعات استفاده اعتیاد آور گوشی های هوشمند برای کاربران می تواند جبران ناپذیر باشد و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی دقیق به جوانان و خانواده ها بسیار مفید و کارآمد خواهد بود.